همانگونه که ترمز در اتومبیل لازم است تا آن را از سقوط در پرتگاهها و خطرات کنترل کند،غرائز و تحریکات وجود انسان نیز،نیازبه کنترل دارد.خطوط کلّی و اصلی برای بازداشتن وکنترل انسان ازگناه را می توان در امور زیرخلاصه کرد.

1- تفکردرامورگوناگون؛

 فکرکردن واندیشیدن صحیح بطورمستقیم ویا غیرمستقیم عامل بازدارنده ازانحرافات وکناهان می شود،وهمچون آین? صاف نشان دهند? زیباییها وزشتیها است.چنانکه امام علی علیه السلام می فرماید:«ما زلّ من أحسن الفکر:کسی که نیکوبیندیشد،دستخوش لغزش نمی شود».{میزان الحکمة/ج7ص538}.

 * فکردرعاقبت گناه،عامل توبه است.

*فکردرسختیهای دیگران،عامل استقامت است.

*فکردرمرگ،عامل کنترل هوسهای نفسانی است.

*فکردرآیات واحکان خدا،عامل تسلیم دربرابرفرمان خدا است.

*فکرعبادتی است بی ریا،چون پیدا نیست تا ریا بردارباشد.

2- ایمان به خدا ویاد اوواعتقاد به حضوراودرهمه جا؛

 ایمان به خدا واعتقاد به آگاهی اوبرهمه چیزوحضوراودرهمه جا،درانسان آنچنان نیروئی دربرابرگناه بوجود می آورد که اورا همچون سپری فولادین ونفوذ ناپذیردربرابرگناهان می کند.«الم یعلم بأنّ الله یری:آیا انسان نمی داند که خداوند هم? اعمالش را می بیند؟»{سوره علق/آیه 14}.

درمقامی که کنی قصد گناه                        گرکند کودکی ازدورنگاه

شرم داری،زگنه درگذری                         پرد? عصمت خود را ندری

شرم بادت که خداوند جهان                       که بود خالق اسرارنهان

برتوباشد نظرش بی گه وگاه                     توکنی درنظرش قصد گناه

3- خود شناسی وتوجه به شخصیت انسانی؛

یکی ازعوامل بازدارند?گناه،این است که انسان شخصیت خود را بشناسد وبه آن توجّه داشته باشد.چرا که بخشی ازگناهان براثرآن است که انسان به ارزش خود پی نبرده است.انسان ازدیدگاه قرآن،خلیفه ومسجود فرشتگان می باشد.خداوند همه چیزرا برای اوآفریده وتحت تسخیراوقرارداده است.

امام علی علیه السلام می فرماید:«بدانید که جان شما هیچ بهایی جزبهشت ندارد،پس به کمترازآن نفروشید».{نهج البلاغه/حکمت456}.

امام صادق علیه السلام می فرماید:«قلب حرم خدا است،غیرخدا را درآن جای ندهید».

4- ایمان به معاد وحساب قیامت؛

قرآن قسمت مهمی ازمسائل تربیتی را ازطریق ایمان به معاد وتوجه به حساب وکتاب قیامت تعقیب می کند.قرآن حدود 1400بارازمسأل? معاد وخصوصیات آن سخن به میان آورده است.

ایمان به معاد،یعنی ایمان به یک زندگی ابدی که همه چیزآن ازروی حساب ونظم است.ایمان به معاد یعنی ایمان دریافت کیفروپاداش اعمالی که ما دردنیا انجام داده ایم.یعنی هیچکدام ازنیکیها وبدیهای ما نابود وفانی نمی شود،بلکه انسان درگرو اعمال خود است.چنین عقیده ای،نقش عمیقی درپرورش روح انسان دارد.«یوم تجد کلّ نفس ما عملت من خیرِمحضرا وما عملت من سؤء:روزقیامت روزی است که هرکس آنچه را ازکارنیک یا بد انجام داده،حاظرمی بیند».{سوره آل عمران/30}.

5- مسأل? عرض اعمال؛

یکی ازمعتقدات اسلامی که نقش بسزایی درکنترل وبازدارندگی ازگناه دارد،مسأله «عرض اعمال برپیشوایان بزرگ »است.یعنی خداوند ازطرق خاصی اعمال انسانها را هرروزیا هرهفته یکباربه عرض پیامبر(ص) وامامان(ع) می رساند،اگرنیک بود،موجب خوشحالی آنها می گردد واگربد بود،موجب ناراحتی آنها می شود.

انسان وقتی که می داند چنین جریانی درکاراست،بیشتررعایت می کند تا با ترک گناه،قلب آن عزیزان را خشنود سازد.

6- یاد مرگ؛

یادمرگ،موجب شکستن غرور،ودرنتیجه زمینه سازترک گناه وازعوامل بازدارنده وکنترل کننده است.پیامبراکرم می فرماید:«بسیاردریاد مرگ باشید،زیرا یاد مرگ،گناهان را می زداید».چنهج الفصاحة/حدیث444}.

7- خدا ترسی وترس ازعواقب گناه؛ 

امام صادق(ع) فرمود:«چنان ازخدا بترس که گویا خدا را می بینی،واگرتواورا نمی بینی اوتورا می بیند...».{اصول کافی/ج2ص67و68}.

8- نقش عبادات دربازدارندگی ازگناه؛

عبادات دراسلام اگربطورصحیح وبا شرایط انجام گیرند،علاوه برفوائد بسیارمعنوی،نقش بسزایی درکنترل گناه دارند،واصولا هدف ازعبادات،پس ازخداشناسی،پاکسازی وپیشگیری ازگناهان است.مثلا درقرآن،تقوی وپاکسازی بعنوان هدف ازروزه گرفتن ذکرشده است.{بقره/183}.ونمازبعنوان وسیله ای برای دوری اززشتیها وگناهان عنوان شده است.{عنکبوت/45}.

منبع:کتاب گناه شناسی؛درسهایی ازقرآن آقای قرائتی؛تنظیم ونگارش محمد محمدی اشتهاردی/ص253-274.